Ενα από τα λιγότερο γνωστά θέματα της Μικρασιατικής Καταστροφής είναι η υποδοχή και η περίθαλψη των Μικρασιατών προσφύγων στην Κύπρο αμέσως μετά τα δραματικά γεγονότα του Σεπτέμβρη του 1922. Σημαντική υπήρξε η συμβολή στη γνώση του θέματος αυτού μιας έκθεσης που έγινε στη Λευκωσία την επέτειο των ογδόντα ετών από την Καταστροφή, με θέμα «Η Μικρασιατική Καταστροφή στις κυπριακές εφημερίδες».
Κειμήλιο που συνέλεξε ο Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου που βρίσκεται στη μόνιμη έκθεση που θα φιλοξενείται στο Βυζαντινό Μουσείο Λευκωσίας Αξιοποιώντας το υλικό της έκθεσης αυτής η ιστορικός Αφροδίτη Αθανασοπούλου παρουσιάζει το θέμα της εγκατάστασης των προσφύγων στην Κύπρο.
Η βρετανική στάση
Θεωρείται ότι από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο του 1922 κατέφθασαν στην Κύπρο 2.400 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Από αυτούς, οι 1.700 είναι Ελληνες, οι οποίοι είναι είτε Μικρασιάτες, αντιμετωπιζόμενοι από τις βρετανικές αρχές ως «Ελληνες υπήκοοι», είτε Κύπριοι, οι οποίοι θεωρούνταν ότι είχαν βρετανική υπηκοότητα. Οι υπόλοιποι πρόσφυγες ήταν Αρμένιοι αλλά και Βρετανοί που εργάζονταν στη Μικρά Ασία. Ο πραγματικός αριθμός όμως όσων έφτασαν τελικά στο νησί δεν είναι γνωστός.
Χαρακτηριστική είναι η στάση των βρετανικών Αρχών κατοχής απέναντι στους πρόσφυγες. Επιτρέπουν την αποβίβαση σε όσους κατάγονταν από την Κύπρο και είχαν κατά συνέπεια τη βρετανική υπηκοότητα, στους Βρετανούς, αλλά και στους Αρμένιους, με το επιχείρημα ότι δεν υπάρχει γι' αυτούς πατρίδα.
Οικογένεια του Μικρασιάτη πρόσφυγα Ιωάννη Σαπαρίλα (συλλογή Ι. Ιακωβίδη) Η ανάλγητη στάση των Βρετανών ανάγκασε τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου να αποστείλει επιστολή προς τη διεθνή κοινότητα και τη βρετανική κυβέρνηση όπου περιγράφει την τραγική κατάσταση: «Χριστιανοί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία καταφθάνουν καθημερινά στις Κυπριακές ακτές με ιστιοφόρα. Η Κυβέρνηση αρνείται να επιτρέψει έστω και την πρόσκαιρη αποβίβασή τους υποχρεώνοντάς τους να συνεχίσουν τις περιπλανήσεις τους στη θάλασσα μέσα σε μικρά πλοία και σε καιρό τρικυμίας κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Εχουν σημειωθεί ναυάγια και θάνατοι προσφύγων λόγω συνωστισμού και κακουχιών. Παρακαλώ ενεργήστε έτσι που να τερματιστεί το μαρτύριο χριστιανών και επιτραπεί η αποβίβαση των προσφύγων στην Κύπρο και όπως η Κυπριακή Κυβέρνηση παράσχει σε αυτούς την απόλυτα αναγκαία βοήθεια».
Η μελέτη του φαινομένου
Η δημιουργία του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου το 2009 έδωσε μια νέα διάσταση στις προσπάθειες καταγραφής. Εκθέσεις, συλλογές, λογοτεχνήματα αλλά και επιστημονικά συνέδρια επιτρέπουν σήμερα την καλύτερη εποπτεία στο θέμα της εγκατάστασης των προσφύγων του 1922 στην Κύπρο. Χαρακτηριστικό είναι το διήγημα «Αλέξανδρος Εμμανουήλ Κεχαγιόγλου» της Μόνας Σαββίδου-Θεοδούλου, προέδρου στο Σύνδεσμο, που αναφέρεται στον πατέρα της, έναν ξεριζωμένο πρόσφυγα από την Αλάγια της Μικράς Ασίας.
Το 9ο Ετήσιο Επιστημονικό Συμπόσιο Προφορικής Ιστορίας τον περσινό Νοέμβρη ήταν αφιερωμένο στη μικρασιατική προσφυγιά και είχε θέμα: «Οι Μικρασιάτες της Λεμεσού: Η εγκατάσταση και η προσφορά στην πόλη».
Τα ετήσια «Λογοτεχνικά Ημερολόγια» του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου συλλέγουν και καταθέτουν τα μικρά σπαράγματα από την προσφυγική παρουσία στη Μεγαλόνησο. Παράλληλα συγκροτήθηκε από δεκάδες εκθέματα, έγγραφα και φωτογραφίες η Μόνιμη Συλλογή Κειμηλίων του Μικρασιατικού Ελληνισμού Κύπρου, την οποία επιμελήθηκε ο Γιάννης Ηλιάδης -μικρασιατικής καταγωγής διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου- και θα φιλοξενηθεί στο Βυζαντινό Μουσείο της Λευκωσίας.
Ο Σύνδεσμος περιγράφει ως εξής την έκθεση: «Τα έγγραφα και τα φωτογραφικά τεκμήρια της έκθεσης πιστοποιούν την άφιξη χιλιάδων Μικρασιατών στην Κύπρο, παρά τις απαγορεύσεις των Αγγλων, την απομόνωση, τα λοιμοκαθαρτήρια, οι οποίοι βρήκαν ανάμεσα στους Ελληνες της Κύπρου θερμή φιλοξενία.
»Με την εργατικότητα και το φιλοπρόοδο πνεύμα τους δραστηριοποιήθηκαν σύντομα στην Κύπρο και ρίζωσαν στη νέα τους πατρίδα συμμετέχοντας στους αγώνες του έθνους το 1940, στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59 και τέλος, ορισμένοι απ' αυτούς που ζούσαν στις βόρειες περιοχές της πατρίδας μας υπέστησαν το 1974 τον ξεριζωμό και την προσφυγιά για δεύτερη φορά».
